امارت پنج سالۀ طالبان در افغانستان چهگونه بود و در امارت اسلامی، رهبر چهگونه برگزیده میشود و مردم در گزینش رهبر امارت چه نقشی دارند؟
پس از آن که افغانستان درگیر جنگهای داخلی با سرنگونی حکومت داکتر نجیبالله، رییسجمهور پیشین افغانستان شد، امارت اسلامی طالبان به رهبری ملا محمدعمر در ولایت کندهار، بنیانگذاری شد.
این گروه به زودی بخشهای وسیعی از کشور را تصرف کرد و برای پنج سال قدرت را به دست داشت.
پژوهشگران میگویند که امارت اسلامی طالبان متمرکزترین ساختار حکومتی بود و در این ساختار تمام قدرت در دست امیرالمومنین بود، شورای اهل حل و عقد که مشمول شماری از عالمان دین آن دوره بود ملا محمدعمر را چون امیرالمومنین رژیم طالبان در افغانستان برگزید.
صابر اعظم، آگاه امور سیاسی میگوید: «در زمانی که در قدرت بودند و زمانی که از قدرت بیرون شدند غیر کشت و کشتار، غیر حقوق بشر را و خصوصا حقوق زن و حقوق زنان را از بین بردن دیگر دستاویز نداشتند.»
طالبان در دوران حکومت خود دارای شورای وزیران و مجلس شورای اعلی بودند، اما این دو شورا تنها نقش مشورهدهی داشتند و تصمیم نهایی را امیرالمومنین میگرفت.
در امارت اسلامی طالبان عزل و نصبها، در تمام جغرافیای سیاسیِ حکومت اسلامی، با دستور امیرالمومنین اجرایی میشد و پس از بیعت با امیر، اطاعت از او اجباری بود و جایی برای ابراز رضایت و نارضایتی شهروندان در آن نبود.
اکبر آغا، فرمانده پیشین گروه طالبان میگوید: «آن مواردی که موارد بزرگ بود مانند ولایت، وزارت معینیت، با امیر المومنین مشوره میشدند.»
اما حالا که ۲۰ سال از پایان رژیم امارت اسلامی طالبان در افغانستان میگذرد و حکومت کنونی افغانستان در تلاش صلح با این گروه است طالبان در بحثهای شان با نمایندهگان جمهوری اسلامی افغانستان بر ایجاد نظام اسلامی در افغانستان تأکید کردهاند و تعریفی از این نظام ندارند.
مولوی قلمالدین، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر دوره طالبان میگوید: «یک نظام یک حکومت صحیح، منظم قانونمند به میان نیامده بود. هنوز جنگ ها وجود داشت و در صفوف جنگ جویان مردمانی بود که زیاد پابند نبود.»
الهه ساحل، یکی از شهروندان کشور که در دورۀ پنج ساله طالبان در افغانستان، ۱۵ ساله بود و در آن زمان در مکتبهای پنهانی آموزشهای ابتدایی را آموخت و برای کودکان دیگر آموزگار شد.
او که اکنون عکاس است خاطرۀ خوبی از خود و دیگر کودکان هم سن و سالهاش در دورۀ حاکمیت طالبان به یاد ندارد .
او می گوید: «با پوست و استخوان و گوشت و خون خود من حس می کنم که چقدر تلخی بود، چقدر نرگرانی بود و چقدر شوق یادگیری بود.»
طالبان با برداشتهای ویژۀ خود از اسلام، احکام سختگیرانه را اجرا کردند و آزادی بیان و رسانهها در دورۀ حاکمیت شان وجود نداشت.