مهاجران افغان در ایران، پاکستان و ترکیه در سال ۱۴۰۳ خورشیدی با مشکلات جدی مواجه بودند. افغان‌های مهاجر در این کشورها، بدرفتاری، اخراج‌ اجباری حمله و محدودیت‌های شدید در دست‌رسی به برخی خدمات را تجربه کردند.

این چالش‌ها به نگرانی‌های فزاینده‌ای در میان مهاجران دامن زد و نهادهای بین‌المللی و امارت اسلامی نیز در تلاش برای ایجاد راه‌حل‌هایی برای بازگشت امن و حقوقی آنان، دست به کار شدند.

پاکستان در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، روند دوم اخراج مهاجران افغان را تشدید کرد. در اول حوت، سفارت افغانستان در اسلام‌آباد اعلام کرد که پاکستان تصمیم به اخراج تمامی مهاجران افغان، از جمله دارندگان کارت‌های ای‌سی‌سی و پی‌او‌آر، از سراسر این کشور به‌ویژه اسلام‌آباد و راولپندی گرفته است. پس از آن وزارت داخله پاکستان به روز هجدهم حوت گفت که مهاجران افغان مهلت دارند تا ۳۱ مارچ سال روان پاکستان را ترک کنند.

سردار احمد شکیب کاردار سفارت افغانستان در اسلام‌آباد درباره این اقدام پاکستان گفت: «مقام‌های پاکستان گفته‌اند که افغان‌ها تنها با ویزا می‌توانند در این کشور اقامت داشته باشند و کارت‌های ای‌سی‌سی و پی‌او‌آر دیگر معتبر نیستند.»

این تصمیم پاکستان به نگرانی‌های بیشتری منجر شد و بسیاری از مهاجران افغان در این کشور را به واکنش‌های اعتراضی واداشت.

مهاجران افغان در ایران نیز بی چالش نبودند. شرایط برای مهاجران افغان در ایران نیز در ۱۴۰۳ دشوارتر شد. از اول حمل ۱۴۰۴، پناهجویان افغان بدون مدرک در ایران از خدمات بهداشتی، آموزشی و دیگر خدمات محروم شدند. این سیاست موجب افزایش نگرانی‌ها در میان مهاجران افغان در این کشور شد.

وزیر خارجه ایران در هفتم دلو ۱۴۰۳ در رأس هیأتی به افغانستان آمد و با مقام‌های امارت اسلامی درباره وضعیت مهاجران افغان در ایران گفت‌وگو کرد.

هیأت ستره محکمه امارت اسلامی نیز در این سال به ایران سفر کرد و در دیدار با مقام‌های قضایی، راه‌های جایگزین برای مجازات اعدام افغان‌ها را مورد بحث قرار داد.

عبدالرحیم راشد رییس مطبوعات و روابط خارجی ستره محکمه درباره سفر این هیات به ایران گفت: «کاظم غریب‌آبادی، نماینده ویژه ایران تعهد کرد که با مهاجران افغان برخورد نیکو داشته و حقوق آن‌ها را رعایت کند. هم‌چنین در آینده نزدیک، ۱۵۰۰ زندانی افغان به کشور بازگردانده خواهند شد.»

ظاهر بهاند مهاجر افغان در پاکستان در ماه جدی درباره بدرفتاری با مهاجران افغان در پاکستان به طلوع‌نیوز گفت: «در سه روز گذشته، صدها پناهجوی افغان از سوی پولیس پاکستان بازداشت و به مراکز دیپورتی انتقال داده شده‌اند.»

اکبر سلطانی یکی از مهاجران افغان در ایران درباره اوضاع مهاجران افغان به طلوع‌نیوز گفت: «هیچ کمکی به افغان‌ها نمی‌شود و هیچ‌کس از مشکلات ما خبری ندارد.»

این گونه اظهارات نمایان‌گر وضعیت سخت و طاقت‌فرسای مهاجران افغان در این کشورها است. افزون بر این، افغان‌های دارای پرونده‌های مهاجرتی امریکا نیز پس از فرمان ترمپ مبنی بر تعلیق برنامه پناهندگی، با نگرانی‌های مضاعفی روبه‌رو شدند. این افراد، به‌ویژه در پاکستان با برگزاری گردهمایی‌های اعتراضی، خواستار از سرگیری روند پذیرش پناهندگی شدند.

رییسه یکی از مهاجران دارای پرونده مهاجرتی امریکا در پاکستان در یک گردهمایی گفت: «از رییس‌جمهور ترمپ و وزیر خارجه امریکا درخواست داریم که روند انتقال ما را دوباره آغاز کنند.»

رویداد حمله به مهاجران افغان در ایران نیز در این سال رخ داد. در تاریخ ۲۵ میزان، مهاجران افغان در مرز ایران در مرکز کلگان سراوان مورد حمله مرزبانان ایرانی قرار گرفتند که در پی آن، شماری از آنان کشته و برخی‌ها هم زخمی شدند. این رویداد ابتدا توسط مقام‌های ایرانی رد شد، اما امارت اسلامی پس از بررسی‌های لازم اعلام کرد که در این رویداد دو نفر جان باخته و ۳۴ نفر دیگر زخمی شده‌اند.

حمدالله فطرت معاون سخن‌گوی امارت اسلامی درباره این رویداد گفت: «از این حادثه المناک، دو شهید و ۳۴ شاهد عینی که بعضی‌شان مجروح هستند، توسط هیات منتقل شده‌اند.»

در سوی دیگر با وجود چالش‌های فراوان، بسیاری از مهاجران افغان به دلیل شرایط سخت در کشورهای میزبان، تصمیم به بازگشت به وطن گرفتند. بر بنیاد آمارهای کمیته مهاجران، در یک سال گذشته بیش از دو اعشاریه یک میلیون افغان از ایران و پاکستان به افغانستان بازگشتند.

وزارت شهرسازی و مسکن افغانستان به روز شانزدهم جدی ۱۴۰۳ گفت که برای بازگشت‌کنندگان، ۲۸هزار و ۱۱۶ جریب زمین در ۹ ولایت تثبیت شده است که پس از تکمیل روند سروی‌، روند ساخت شهرک‌ها برای آنان آغاز خواهد شد.

با افزایش بدرفتاری‌ها و تشدید اخراج مهاجران افغان از کشورهای میزبان، نهادهای بین‌المللی از جمله کمیشنری عالی پناهندگان سازمان ملل خواستار رفتار انسانی و محترمانه با مهاجران افغان شد.

عرفات جمال رییس کمیشنری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در۱۱ جدی به طلوع‌نیوز گفت: «پاکستان و ایران باید با مهاجران افغان با عزت و احترام برخورد کنند و زمینه بازگشت امن و داوطلبانه آن‌ها را فراهم کنند.»

بر بنیاد آخرین آمار ارایه شده از سوی کمیشنری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، در یک سال گذشته بیش از دو اعشاریه یک میلیون افغان از کشورهای ایران و پاکستان به افغانستان برگشته‌اند. هر چند سال ۱۴۰۳ یک سال پرچالش و کم‌پیشنه برای مهاجران افغان در کشورهای گونه‌گون بود؛ اما دیده شود که این چالش‌ها در سال پیشرو حل خواهند شد یا خیر؟