در جریان تحولات سیاسی صدسال پسین افغانستان، سیزده تن در این کشور به قدرت رسیدند و نظام‌های گوناگونی را روی کار کردند.
در صدسال گذشته، نظام‌های چون شاهی مطلقه، شاهی مشروطه، جمهوری، جمهوری سوسیالیستی، دولت اسلامی، امارت اسلامی و جمهوری اسلامی تجربه شده‌اند.
اما بسیاری از این نظام‌ها با کودتاها و انقلاب‌ها روی کار آمدند.
اوضاع نسبتاً آرام دورۀ امانی در کشور دوام زیادی نداشت چنان‌که حبیب‌الله کلکانی بر ضد امان‌الله خان برخوست و برای نُه ماه به قدرت رسید و امارت افغانستان را بنیان نهاد.
پس از حبیب‌الله کلکانی، محمد نادرشاه و سپس پسر او محمد ظاهر شاه به قدرت رسیدند. در این میان ظاهر شاه، با ۹نخست وزیر چهل سال در کشور حاکم بود؛ تنها نظامی که در صد سال اخیر به این اندازه عمر کرد.
احمد ضیا مسعود، معاون جمعیت اسلامی به رهبری صلاح الدین ربانی گفت: «قرن گذشته به شما معلوم که حاکمان سیاسی که در کشور به وجود آمدند؛ این‌ها مشروعیت خود را بیشتر از قوم گرفتند، بیشتر از مسایل دینی گرفتند.»
پس از آن داوود خان، نور محمد تره کی، حفیظ الله امین، ببرک کارمل، داکتر نجیب‌الله، صبغت‌الله مجددی، برهان‌الدین ربانی، ملا محمد عمر، حامد کرزی و رییس‌جمهور غنی به قدرت رسیدند و بنیاد نظام‌های جمهوری، جمهوری سوسیالیستی، دولت اسلامی، امارت اسلامی و جمهوری اسلامی را بنا نهادند.
سید اسحاق گیلانی، رهبر نهضت همبستگی افغانستان بیان داشت: «در صد سال گذشته تنها ده سال نخست حاکمیت ظاهر دهه شگوفایی بود یا همان دهه دیموکراسی که چند صدر اعظمی که در آن دوره بودند خوب کار کردند.»
به این ترتیب، افغانان بیشتر از چهل سال این صدسال اخیر را درگیر جنگ‌های داخلی بود. در صد سال گذشته، پرچم کشور نیز ده بار تغییر کرد.
نخستین پرچم سه رنگ افغانستان در سال ۱۳۰۷ به رنگ‌های سیاه، سرخ و سبز به پیشنهاد شاه امان‌الله از سوی مجلس نماینده‌گان تعیین شد.
فرامرز تمنا، استاد دانشگاه اظهار داشت: «این قرن به ما آموخته این است که یکی از مشکلات جدی افغانستان عدم ثبات و پایداری در حاکمیت بوده ما به صورت پیوسته‌یی ساختارها را عوض کردیم، اما ما را به توسعه نرساند. درس ما برای قرن بعدی این است که تغییر ساختارها و عوض کردن لباس سیاست عوض کردن نام دولت‌ها ما رابه انکشاف نمی‌رساند.»
رهبران سیاسی و سیاست‌گران نیز در صد سال پسین بارها به هم تعهداتی داشته‌اند اما بارها این تعهدات نقض شده‌اند؛ چنان‌که از این میان رهبران سیاسی در خانه کعبه سوگند یاد کردند اما پس از بازگشت به کشور آن را مراعات نکردند.
نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری در تاریخ افغانستان نیز در همین قرن و در سال ۱۳۸۳هجری خورشیدی برگزار شد که در آن حامد کرزی همچون رییس‌جمهور کشور برگزیده شد.
شماری از این نظام‌ها با پشتیبانی کشورهای دیگر روی کار آمدند. اکنون که افغانستان در آستانه آغاز قرن پانزدهم هجری خورشیدی قرار دارد، مردم کشور انتظار دارند نظامی روی کار بیاید که به صلح و ثبات را به ارمغان بیاورد و در آن حقوق‌بشر به‌ویژه حقوق زنان و اقلیت‌ها حفظ شوند.