به تاریخ ۲۴ اسد سال روان، در افغانستان یک تحول بزرگ سیاسی به میان آمد – تحولی که هم مردم افغانستان و هم کشورهای را که با افغانستان رابطه داشتند متحیر ساخت.
طالبان به تاریخ ۲۴ اسد، پس از به تصرف درآوردن بیش از ۳۰ ولایت کشور، خود را به دروازه‌های کابل رساندند. ظاهراً تا پس از چاشت آن روز، پیشنهاد آنان (طالبان) این بود که، انتقال قدرت از راه مسالمت‌آمیز صورت گیرد. اما چنین نشد؛ در آخرین ساعات آن روز ناگهان گزارش شد که محمد اشرف غنی رییس جمهور پیشین، کشور را ترک کرده است. پس از آن، طالبان اعلام کرد که افراد شان برای جلوگیری از هرج و مرج وارد شهر کابل می‌شوند. به این ترتیب در شامگاه ۲۵ ماه اسد سال روان، طالبان وارد ارگ شدند و پس از جنگ ۲۰ ساله بار دیگر به قدرت رسیدند.
آیا این‌گونه به قدرت رسیدن طالبان قابل پیشبینی بود؟
محمد عمر داوودزی که نماینده خاص رییس جمهور پیشین در امور پاکستان، و زمانی هم وزیر امور داخله کشور، رییس دفتر حامد کرزی و سفیر افغانستان در پاکستان بود، به این پرسش پاسخ می‌دهد: «پیشبینی تغییر می‌شد، اما پیشبینی سقوط نه. بی‌کفایتی رهبری سیاسی و نظامی عامل سقوط بوده است. در عقب فرار داکتر غنی دسیسه‌های داخلی و خارجی استند که در آینده‌ها واضح خواهند شد. هدف من برائت دادن به غنی نیست.»
در همین حال، افراسیاب ختک، سیاستمدار و عضو پیشین مجلس سنای پاکستان، در گفت‌وگو با طلوع‌نیوز اصلی‌ترین علت تحول ۲۴ اسد در افغانستان را نواقص در توافق‌نامه دوحه می‌گوید. توافق‌نامه‌ی که به تاریخ ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ در دوحه میان طالبان و ایالات متحده امریکا به امضا رسید.
آقای ختک به طلوع‌نیوز گفت: «معاهده دوحه ناقص بوده و بزرگ‌ترین نقص آن این بود که دولت آن زمان افغانستان را از روند بیرون مانده بود. به طالبان حیثیت یک دولت داده بود، زیر از آنان (طالبان) تضمین گرفته بود که از خاک افغانستان در برابر امریکا و متحدین امریکا استفاده نخواهد شد. علت دیگر سقوط حکومت پیشین این است که تکیه حکومت پیشین بر جهان غرب بود، اما معلوم شد که غرب نه تنها با دولت افغانستان نبوده بل برای ضعف دولت تلاش می‌کرد نه برای قوت دولت. همین‌ها علت‌های اصلی استند.»
در همین حال، انارکلی هنریار عضو مجلس سنا می‌گوید که تحول ۲۴ اسد در افغانستان متعجب کننده بوده است.
بانو هنریار گفت: «تحول ۲۴ اسد هم برای من و هم برای اکثر افغان‌ها که از عمق مساله آگاه نبودند شاک کننده بود.»
بانو هنریار انگشت انتقاد را بسوی امریکا و جامعه جهانی نشانه می‌رود و می‌گوید که: «غفلت امریکا بود که با امضاء توافق‌نامه دوحه، خواست‌های نظام پیشین و مردم افغانستان را در نظر نگرفت. جامعه جهانی هم سکوت اختیار کرده بود.»
اما دیدگاه امارت اسلامی در این باره متفاوت است.
امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه، که به تاریخ ۱۸ میزان در دوحه در مرکز منازعه و مطالعات بشری صحبت می‌کرد، گفت که تحول ۲۴ اسد در افغانستان آغاز صلح و ثبات در کشور است.
آقای متقی گفته است: «ما می‌خواستیم که از راه گفت‌وگو و تفاهم وارد شهر کابل شوییم، اما این که رییس رژیم پیشین و ارگان‌های امنیتی فرار کرد، کابل با خلای قدرت مواجه شد. سپس رهبران مردمی و باشنده‌گان کابل از ما خواستند که وارد شهر کابل شویم و امنیت را تامین کنیم.»
پس از تحول بزرگ در افغانستان فرصت‌ها برای ثبات کدام‌ها اند؟
به باور بانو هنریار، اگر جامعه جهانی افغانستان را تنها نگذارد و کشورها در امور افغانستان مداخله نکنند، امیدواری برای ثبات وجود دارد.
بانو هنریار می‌گوید: «بله، فرصت ثبات دایمی وجود دارد. طالب باید با گروه‌های تروریستی روابط شان را قطع سازد. به پاکستان و کشورهای دیگر که افغانستان را بی‌ثبات می‌سازد، اجازه مداخله ندهد و جامعه جهانی افغانستان را تنها نگذارد.»
با این حال، آقای داوودزی گفته است که برای کنترول کردن وضعیت فعلی اتحاد در میان طالبان مساله بزرگ است.
در همین حال، امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه می‌گوید که برای باثبات سازی افغانستان آماده‌گی کامل دارند.
آقای متقی گفته است: «ما که حالا بر تمام افغانستان مسلط شدیم، وضعیت را خوب مهار کرده‌ایم. بیش از چهل سال می‌شود که افغانستان به جزیره‌هایی تقسیم شده بود، قدرت‌های مختلف بود، اما حالا که در افغانستان قدرت واحد آمده، این هم برای افغان‌ها و هم برای جهان فرصت خوبی است.»
افغانستان امروز و چالش‌ها
به باور آقای داوودزی، طالبان اکنون در کنار بحران اقتصادی در روابط با جهان هم مشکلات جدی دارند.
آقای داوودزی گفته است: «طالبان اکنون با بحران اقتصادی روبرو استند. عدم موجودیت تبادل دالر با جهان مشکل بزرگ‌ی است. فشارهای جهانی روز به روز بیشتر می‌شود. برخورد بالمثل و عکس‌العملی مشکل را بیشتر می‌سازد. طالبان اکنون به سیاست نرم و متوزان نیاز دارند. بحران بشری از سبب بحران اقتصادی در حال بیشتر شدن است. بیشتر شدن سیاست‌های نامتوازن در همسایه‌گی مشکلات را بیشتر خواهد ساخت.»
آقای افراسیاب ختک نیز به مشکلات اقتصادی اشاره می‌کند و می‌گوید که مردم نیاز به سیر کردن شکم شان دارند.
اما به باور بانو هنریار، چالش اصلی در حال حاضر وضعیت مبهم کنونی است و به گفته او هیچ تضمینی برای آینده وجود ندارد.
بانو هنریار گفته است: «مردم گرسنه استند، کار ندارند. امکان جنگ‌های داخلی وجود دارد. القاعده و داعش در حال گسترش اند.»
بانو هنریار به برخی از چالش‌های دیگر نیز اشاره کرده و گفته است که: «حقوق زنان یک از دستاوردهای مهم ۲۰ ساله گذشته است و در این باره دیدگاه طالبان تغییر نکرده است. زنان واقعیت جامعه افغانستان استند و اگر اجازه تحصیل و کار برای شان داده نشود، این یک چالش بزرگ برای طالبان خواهد بود؛ زنان امروز زنان دهه ۹۰ نیستند.»
اما امیرخان متقی گفته است که حکومت کنونی یک کارمند زن حکومت پیشین را هم برکنار نکرده و آنان می‌توانند به کارهای شان ادامه دهند.
آقای متقی گفته است: «در بخش صحت صد در صد زنان کار می‌کنند. در بخش تعلیم ۵۰ درصد، اکنون اما به ۷۰ در صد رسیدند و اداره‌های تعلیمی فعال استند. اداره‌های که تا اکنون فعال نشدند در آن نیاز به یک سلسله ترتیبات ویژه است. قسمی که در بعضی از کشورها وجود دارد. یکی از آن‌ها موضوع پسران و دختران است که مساله کرسی‌ها و جداسازی آن است و مساله سهولت‌ها است. افزون بر این، برخی دیگر از اداره‌ها فعال شدند. به گونه مثال: شعبه پاسپورت فعال شده و در آن همه کارمندان زنان دعوت شدند و کارهای شان را آغاز کردند. همین‌گونه هر اداره فعاله می‌شود، این روند انکشاف پیدا می‌کند.»
اما در رابطه به تهدید گروه داعش، مقام‌های امارت اسلامی بارها تاکید کرده اند که توان مهار کردن گروه داعش را دارند.
این در حالیست که حدود ۱۰ روز پیش در یک حمله انتحاری بر یک مسجد شیعیان در ولایت کندز، بر اساس آمارهای رسمی، دست کم ۵۰ نفر جان باختند و بیش ۱۵۰ تن زخمی شدند. اما عالمان دین در محل رویداد آمار جان باخته‌گان را بیش از ۱۲۰ تن و آمار زخمیان را بیش از ۱۶۰ تن گفته اند.
در تازه ترین مورد هم، در سه انفجار پی‌هم در مسجد امام بارگاه فاطمیه در حوزه اول امنیتی شهر کندهار، به گفته مقام‌های محلی دست کم ۳۲ تن جان باختند و بیش از ۷۰ تن دیگر زخم برداشتند. مسجد امام بارگاه فاطمیه نیز مربوط به شیعیان است. به گفته گواهان رویداد، آمار جان‌باخته‌گان و زخمیان این انفجار بیشتر از آماری است که مقام‌های محلی تایید کرده اند. مسوولیت این دو رویداد را گروه داعش به دوش گرفته است.
چگونه‌گی روابط افغانستان با جهان
از به قدرت رسیدن امارت اسلامی دو ماه می‌گذرد، اما تا اکنون هیچ کشوری دولت طالبان را به رسمیت نشناخته است.
اکثر کشورهای جهان گفته است که در به رسمیت شناختن امارت اسلامی عجله ندارند و به گفته آن‌ها به عمل طالبان نگاه می‌کنند، نه به حرف شان.
در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفت که موضوع به رسمیت شناختن طالبان تا هنوز روی میز نیست.
محمد عمر داوود زی در این باره می‌گوید: «موضوع به رسمیت شناختن جهانی موضوع مغلق است. این وابسته به سیاست داخلی است. طالبان در داخل کشور به مشروعیت نیاز دارند. جهان در این رابطه دیدگاه یکسان ندارد. برای امریکا و متحدانش جلوگیری از تروریزم اولویت است. برای ترکیه و روسیه سهم شمال اولویت است. چین و پاکستان در رقابت‌های منطقوی خود شان را برنده می‌دانند. برخی از کشورهای عرب با موقف بلند قطر مشکل دارند. دولت ممثل موضوع به رسمیت شناختن را آسان می‌سازد. جهان امارت طالبان را دولت یک گروه می‌داند. حکومت می‌تواند از یک گروه باشد اما دولت باید از همه باشد.»
با این حال امیرخان متقی در دوحه گفته است که واکنش‌های جهانی مثبت اند. به گفته او، در ملاقات‌های هیأت امارت اسلامی با برخی از کشورها نشانه‌های تعامل دیده می‌شود.
آقای متقی گفته است: «حتی برای ما گفته است که در آینده در برخی از مجالس روابط برخی کشورها به حد عادی خواهد رسید و شما می‌دانید که حد عادی به کدام حد می‌گوید. ما به منافع و خواست‌های مشروع دولت‌ها احترام می‌گذاریم. در مقابل از دیگران هم توقع تعامل مشابه داریم. ما می‌خواهیم که با اتحادیه اروپا هم تفاهم و تعامل مثبت داشته باشیم. ما در دوحه با مقام‌های ایالات متحده دیدارهای مفید داشتیم و باور داریم که این دیدارها به روابط ما تاثیر مثبت خواهد گذاشت.»
پس از به میان آمدن تحول سیاسی اخیر در افغانستان، پرسش‌های زیادی در باره آینده سیاسی، امنیتی و اقتصادی کشور وجود دارند.
از سویی هم، پیشبینی‌های گونه‌گون در باره آینده کشور وجود دارند، اما با گذشت زمان، تصویر واضح وضعیت روشن خواهد شد.