یافته‌‌های طلوع نیوز نشان می‌دهند که روزانه، از معادن منطقه ماماخیل ولسوالی گوشته، تا پنجاه تُن سنگ به‌گونه غیرقانونی استخراج می‌‌شود و بیشتر این داشته‌‌‌های معدنی را سنگ‌های نیمه گران بهای نِفرَیت و کرومَیت می‌سازند.

برای رفتن به منطقه ماماخیل گوشته که گروه‌های مسلح محلی در آن پُرنفوذ استند، چند روز را در جلال‌آباد مرکز ولایت ننگرهار منتظر می‌مانیم.

سرانجام کسی را می‌یابیم که حاضر می‌شود به شرط فاش نشدن کیستی‌اش، به ما – پنهانی – چگونه‌گی استخراج غیرقانونی سنگ‌های معادن کوه‌های ماماخیل ولسوالی گوشته را نشان بدهد.

مرد نگهبان که مسلح است ما را از بازار ولسوالی گوشته به سوی معادن رهنمایی می‌کند، خودش هم چندسالی می‌شود که هم‌چون یک نگهبان در کارهای فراقانونی در ماماخیل دخیل است؛ اما ظاهراً آنچه که ناخشنودی از ارزش دست‌مزد روزانه خود و همتایانش می‌گوید، او را به همکاری با ما واداشته است. [دست‌مزد روزانه هر نگهبان و یا کارگر در استخراج‌های غیرقانونی در کوه‌های ماماخیل، برابر با دوصد و پنجاه افغانی است.]

مرد نگهبان به ما می‌گوید که او گاهی، چگونه‌گی انتقال سنگ‌های معدنی را از ماماخیل تا گوشته و دیگر بخش‌ها و حتا بیرون از افغانستان، نیز گواه بوده است: «سنگ‌ها را از این‌جا تا ولسوالی گوشته می‌برند و از ولسوالی گوشته با کشتی‌ها به ولسوالی لعل‌پور برده می‌شود و از آن‌جا هم مستقیم به تورخم.»

نزدیک به پانزده سال است که شش بخش بزرگ منطقه ماماخیل که هشتاد تا نود معدن خُرد و کلان را در خود دارد، گواه استخراج غیرقانونی استند.

یافته‌های طلوع‌نیوز نشان می‌دهند که در هر یک از این معادن، ده تا پانزده تن کار می‌کنند. بین پنجاه تا صد مرد مسلح هم از کار استخراج و بارگیری سنگ‌های این معادن در موترها، محافظت دارند.

روزانه سه موتر بزرگ باربری و ده تا پانزده موتر کوچک باربری و یا موتر تیزرفتار، این سنگ‌ها را تا مرکز ولسوالی گوشته، انتقال می‌دهند. هرموتر بزرگ باربری یازده تُن، هر موتر کوچک باربری پنج‌و‌نیم تُن و هرموتر تیزرفتار، یک‌ونیم تُن سنگ را می‌برند. کرایه انتقال هر تُن این سنگ‌ها برابر با پنج‌هزار افغانی‌ست.

مرد نگهبان در هنگام نشان دادن چگونه‌گی استخراج یکی از معادن ماماخیل از دور که توسط چند مرد انجام می‌شود، به ما می‌گوید که گاهی شهروندان خارجی هم به این محل می‌آیند و از چگونه‌گی این کارها و کیفیت سنگ‌های به‌دست آمده از معادن، نظارت می‌کنند: «در این‌جا شهروندان چین هم می‌آیند و به گشت و گذار در اطراف معادن می‌پردازند. در این‌سو و آن‌سو کار می‌کنند. پنجابی‌ها هم می‌آیند.»

 در باره این که چرا خارجی‌ها و بیشتر شهروندان چین، از خریداران اصلی سنگ‌های معادن کوه‌های ماماخیل ولسوالی گوشته، به‌ویژه سنگ‌های نفریت استند، چندین دیدگاه وجود دارد.

این سنگ‌ها، در کنار سنگ‌های کرومیت، پس از استخراج‌ غیرقانونی، هرتُن‌شان، از یک تا پنج‌هزار دالر فروخته می‌شوند؛ بهایی که از بهر چگونه‌گی کیفیت این سنگ‌ها پس از استخراج غیرفنی و یا هم ارزش آن‌ها در بازارهای جهان، در نوسان است.

ابراهیم جعفری، عضو شبکه نظارت از منابع طبیعی درباره علاقه‌مندی شهروندان چین به سنگ‌های نفریت می‌گوید: «این مردم [شهروندان چین] به خاطر رنگ سبز این سنگ‌ها و به خاطر اعتقاداتی که این‌ها دارند که این رنگ سبز یا سنگ سبز یک سنگ بهشتی است، از آن در ساخت وسایل تزئینی بسیار متنوع استفاده می‌کنند.»

در چنین اوضاعی، وزارت معادن و پترولیم پافشاری دارد که بر معادن ولسوالی گوشته، یک‌سره مسلط است و کار استخراج غیر قانونی این معادن، پس از یک عملیات نیروهای دولتی که در همین پیوند، در حدود یک ماه پیش در گوشته انجام شد، پایان یافته است.

عبدالقدیر مطفی، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم می‌افزاید: «در بخش‌هایی که استخراج غیرقانونی می‌شد، در آن‌جاها هم این کارها از سوی مردم و یا هم شماری از افراد محلی می‌شد که این زمینه را فراهم می‌کردند که در آن‌جاها، قاچاق و یا استخراج غیرقانونی شود. جلو این همه گرفته شده است.»

اما بزرگان قوم در گوشته به ما می‌گویند که عملیات ماه پیش نیروهای دولتی در این ولسوالی، تنها برای چند روز معدودی استخراج غیرقانونی معادن ماماخیل را متوقف ساخت و سپس این کار، با شدت و سرعت بیشتری، از سر گرفته شد.

افریدی‌خان، یکی از  این بزرگ قوم می‌گوید: «این کاری نیست که ما و شما بتوانیم آن را بکنیم. این کار را کسانی می‌کنند که در حکومت نفوذ دارند و کسی نمی‌تواند جلو آنان را بگیرد. این کار آدم غریب و نادار نیست.»

جان‌دادخان، بزرگ قوم دیگری در گوشته است که بر این گفته‌ها، چنین می‌افزاید: «معادن از مردم استند و باید مورد استفاده مردم قرار بگیرند و استخراج این معادن هم، باید به‌گونه فنی انجام شود.»    ‌

استخراج و قاچاق داشته‌های معادن افغانستان، موضوعی‌ست که همواره مایه نگرانی‌ها بوده است.

به تازه‌گی سازمان «ابتکارشفافیت صنایع استخراجی» اعلام داشته‌است که چندین عامل از جمله نبود نظارت بر منابع استخراجی از سوی حکومت و نیز نبود اطلاعات لازم در باره درآمدهای منابع معدنی، باعث شده‌اند که عضویت افغانستان دراین سازمان به حالت تعلیق درآید.