پیشینه نشست‌های دوحه: نخستین نشست نماینده‌های ویژه چندین کشور برای افغانستان تحت رهبری دبیرکل سازمان ملل متحد انتونیو گوترش در ماه می سال ۲۰۲۳ در دوحه برگزار شد. دومین نشست در ۱۸ و ۱۹ ماه فبروی ۲۰۲۴ برگزار شد؛ نشستی که امارت نیز دعوت شده بود، اما به دلیل عدم پذیرفته شدن شرایط، نتوانست شرکت کند. نشست سوم در تاریخ ۳۰ جون و ۱ جولای سال روان میلادی برنامه‌ریزی شده است. هیات‌های غربی و منطقه‌ای در آستانه برگزاری این نشست، به‌منظور تشویق امارت اسلامی برای شرکت در این از کابل بازدید کرده‌اند.

زمینه و آمادگی‌ها:

در ماه گذشته، مقام‌های گوناگون از جمله رزمری دی‌کارلو معاون دبیرکل سازمان ملل متحد، معاون وزیر امور خارجه قطر، هیاتی از سازمان همکاری اسلامی و توماس نیکلاسون نماینده ویژه اتحادیه اروپا برای افغانستان به کابل آمدند تا وزیر خارجه را به شرکت در دوحه ۳ ترغیب کنند. این‌بار به نظر می‌رسد که مدیران و میزبانان نشست تلاش می‌کنند تا زمینه حضور امارت اسلامی در دوحه ۳ را فراهم کنند تا عدم شرکت هات امارت در نشست آینده نیز مانند گذشته تأثیر منفی نگذارد. امارت اسلامی در مورد دوحه ۳ گفت‌وگوهای ابتدایی با معاون دبیرکل سازمان ملل و مقام‌های قطری انجام داده است و برنامه اولیه نیز به اشتراک گذاشته شده است که بیشتر مواردی که در آن برای بحث در نظر گرفته شده است، احتمالاً طرف‌ها برای بحث در مورد آن آماده هستند؛ اما کابل مطابق با تعهد سازمان ملل منتظر است تا تمام جزییات نهایی، برنامه و ترکیب جلسه به اشتراک گذاشته شود تا با در نظر گرفتن آن‌ها در مورد شرکت تصمیم‌گیری شود. گفت‌وگوهای نخستین و اشتراک‌گذاری اجندای مقدماتی با مقام‌های سازمان ملل و قطر انجام شده است. با این حال، کابل منتظر جزییات نهایی است تا درباره شرکت تصمیم‌گیری کند.

تاریخچه نشست‌های دوحه:

سلسله نشست‌های دوحه از قطع‌نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، به‌‎ویژه قطع‌نامه ۲۶۷۹ در مارچ ۲۰۲۳، سرچشمه می‌گیرد که دبیرکل را موظف به انجام ارزیابی مستقل از وضعیت افغانستان می‌کند. فریدون سینیرلی ‌اوغلو سیاست‌مدار و دیپلمات پیشین ترکیه به عنوان هماهنگ‌کننده ویژه منصوب شد. ارزیابی او، که میان اعضای شورای امنیت به اشتراک گذاشته شد، با بررسی‌های روسیه و چین روبه‌رو شد و در نهایت در ماه دسامبر ۲۰۲۳ با قطع‌نامه ۲۷۲۱ با رای ممتنع این کشورها به تصویب رسید.

ارزیابی سینیرلی ‌اوغلو:

این ارزیابی شامل چهار بخش است: مقدمه، مسایل و اولویت‌های کلیدی، توصیه‌ها، و نتیجه‌گیری. مسایل کلیدی شامل حقوق بشر، به‌ویژه حقوق زنان و دختران، حقوق اقلیت‌ها، امنیت و تروریزم، کنترل مواد مخدر، چالش‌های اقتصادی، حکمرانی و حاکمیت قانون است.

توصیه‌ها:

این ارزیابی نقشه راهی را برای افزایش تعامل بین‌المللی و به‌رسمیت شناختن افغانستان به‌عنوان یک دولت رسمی ارایه می‌کند که بر تلاش‌های سازمان یافته و هماهنگ تاکید دارد. توصیه‌ها شامل موارد زیر است:

۱: رفع نیازهای فوری افغان‌ها از طریق کمک‌های پایدار و منظم، به‌ویژه در زمینه امنیت غذایی، معیشت و سلامت.

۲: تقویت همکاری‌های امنیتی دو و چندجانبه، پشتیبانی از تلاش‌های بین‌المللی در برابر قاچاق مواد مخدر، تقویت اداره مرزها و گسترش همکاری‌های بین‌المللی.

۳: توسعه نقشه راهی برای ادغام مجدد افغانستان در جامعه بین‌المللی، شامل پذیرش منشور و کنوانسیون‌های سازمان ملل و ایجاد حکومت فراگیر از طریق گفت‌وگوهای بین‌الافغانی.

مکانیزم‌های پشتیبانی از تعامل:

آقای سینیری اوغلو در بند چهارم توصیه‌ها، سه مکانیزم برای پشتیبانی از تعامل پیشنهاد می‌کند:

الف: فارمت گروه بزرگ به ریاست سازمان ملل که در سطح نماینده‌های ویژه کشورهای گوناگون برای افغانستان برگزار می‌شود. نشست‌های دوحه بر اساس همین توصیه برگزار می‌شود که سومین آن برای ۳۰ ماه جون در نظر گرفته شده است. امارت اسلامی با فارمت نشست‌های دوحه مخالفتی ندارد، اما مهم این است که درباره چه موضوعاتی بحث می‌شود. شرکت‌کننده‌ها چه کسانی هستند و حضور امارت اسلامی چگونه در نظر گرفته شده است. به دلیل عدم توافق بر همین نکات، امارت از شرکت در دوحه ۲ انصراف داد.

ب: گروه بین‌المللی تماس که در مقایسه با نشست بزرگ دوحه یک گروه کوچک‌تر خواهد بود. این گروه کوچک بین شریکان بین‌المللی اقدامات و راهبردها را هماهنگ می‌کند، تعامل را دوام‌دار و عمیق می‌سازد و به تعامل با حکومت افغانستان ادامه می‌دهد. تا اکنون سازمان ملل به دلیل موج‌های جدید رقابت ژئوپلیتیکی و فاصله‌ها، بی‌اعتمادی‌ها و عدم توافق نظر بین کشورهای منطقه‌ای و غربی، نتوانسته است گروه بین‌المللی تماس را ایجاد کند. پس از افزایش اختلافات بین امریکا، روسیه و چین، کشورهای عضو نتوانستند نشست‌های تروئیکای پلاس افغانستان را نیز از سال ۲۰۲۲ برگزار کنند. با توجه به فاصله‌ها و بی‌اعتمادی‌های بین این کشورها، بعید به نظر می‌رسد که سازمان ملل موفق به تشکیل گروه تماس بین‌المللی شود.

ج: نماینده ویژه سازمان ملل که تعامل بین طرف‌های بین‌المللی و افغان را تسهیل کند، ماموریت نماینده ویژه دیپلماسی بین افغانستان و جامعه بین‌المللی و همچنان گفت‌وگوهای بین‌ افغانان خواهد بود.

امارت اسلامی انتصاب نماینده ویژه را‌ نیاز نمی‌داند. برخی کشورهای منطقه نیز در حضور یوناما، درباره تعیین نماینده ویژه دیگر سوال دارند. نخست این‌که حکومت افغانستان عملاً از طریق مکانیزم‌های دوجانبه با کشورهای گوناگون در تماس است و می‌تواند با کشورهای غربی نیز از طریق مکانیزم‌های دوجانبه درباره همه مسایل بحث کرده و راه‌حل‌هایی برای چالش‌ها پیدا کند. دوم این‌که بحث گفتگوهای بین ‌افغانان قبل از ۱۵ آگست ۲۰۲۱ مطرح بود، زیرا در آن زمان انتقال قدرت در افغانستان یک ضرورت بود که انجام شد. پیش از آگست ۲۰۲۱، بین طرف‌های شریک در امارت و رژیم کابل گفت‌وگوهایی صورت می‌گرفت؛ اکنون که انتقال قدرت انجام شده است، رژیم کابل عملاً از بین رفته و امارت به‌طور مؤثر در سراسر کشور حاکم است؛ پس اگر گفت‌وگوهای بین ‌افغانان صورت گیرد، بین چه کسانی خواهد بود؟ زیرا یکی از طرف‌های گفت‌وگوهای بین ‌افغانان که در آن زمان قدرت سیاسی را در دست داشت، عملاً دیگر وجود ندارد.

سوم این‌که در حضور یوناما، تعیین نماینده ویژه دیگر بی‌نیاز است. وزارت خارجه امارت اسلامی افغانستان به طور منظم با یوناما در ارتباط کاری است، پس در حضور یوناما نماینده ویژه دیگر چه وظایفی را پیش خواهد برد؟

نتیجه‌گیری:

اجندای مقدماتی دوحه ۳ شامل مسایل مالی و بانکی، تلاش‌های ضد مواد مخدر، معیشت جایگزین و تغییرات اقلیمی است. به نظر می‌رسد مسایل اختلافی مورد بحث قرار نخواهند گرفت. شرکت امارت بستگی به جزییات نهایی که توسط سازمان ملل به اشتراک گذاشته خواهد شد، دارد.