مالکان شماری از چاپخانهها در کابل میگویند که سالانه صدها نسخۀ خطی ارزشمند تاریخی، از افغانستان قاچاق میشوند و در کشورهای دیگر به فروش میرسند.
بهگفتۀ آنان در جریان بیش از چهار دهه جنگ در کشور، یک بخش بزرگی از نسخۀ خطی به کشورهای اروپایی، عربی و آسیایی قاچاق شدهاند.
آنان میافزایند که یک شماری از این کتابها پس از فروش در بازارهای سیاه کشورهای چون ترکیه، هند، پاکستان و ایران دوباره چاپ و با بهای بلندتر به افغانستان وارد فرستاده میشوند.
یک نمونۀ آن قاچاق نسخۀ مثنوی معنوی مولوی با خط و مینیاتوری بهزاد است که پس از قاچاق از افغانستان به ترکیه، در قونیه چاپ شدهاست و اکنون نسخه برداشته شده از نسخه اصلی تا دوصد هزار افغانی در کابل به فروش میرسد.
"رساله در موسیقی" کتاب دیگری که در سال ۸۸۸ هجری قمری نوشته شدهاست اما این کتاب ۳۱سال پیش در ایران چاپ شده و دوباره به بازار کتاب افغانستان فرستاده شدهاست.
چهار جلد کتاب میرزا عبدالقادر بیدل نیز پس از قاچاق از افغانستان در دهلی چاپ شده و اکنون نسخههای آن در کابل به فروش میرسند.
شاه محمد رییس، فروشنده نسخههای خطی در کابل گفت: «کسانی که نسخههای خطی را از بازار، از من و یا از کسان دیگری یا از کتاب خانههای شخصی که نسخههای خطی نزد آنان استند، میخرند، میدانند که چگونه این نسخههای خطی را انتقال بدهند.»
بهگفتۀ ناشران، این نسخههای خطی را قاچاقبران حتا از پشت در خانههای مردم خریداری میکنند.
عبدالودود مختار زاده، معاون اتحادیه چاپخانه داران کابل اظهار داشت: «وقتی که این نخسههای خطی خصوصأ در کشورهای همسایه و کشورهای بیرونی بازار پیدا کرد، بعد به کمبود روبهرو شد.»
وسیم امیری، مالک چاپخانه امیری در کابل تاکنون سه کتاب خانه شخصی را با صدها نسخه خطی و کتابهای چاپی آن خریده است.
بخشی بزرگی از نسخه خطی را که وسیم امیری خریدهاست مربوط کتاب خانه صالح محمد پرونتا از فرهنگیان در گذشته کابل میشود.
وسیم امیری تصریح کرد: «یک گروه سه - چهار نفری روی این کتابخانه کار میکنیم که کتابها را شناسایی بکنیم و فهرست بندی بکنیم. یک اندازه یادداشتهای استاد پرونتا که روی این کتابها نوشته بود نیز برای ما کمک کننده است.»
اکنون آرشیف ملی خواهان خرید شماری از این نسخههای خطی از وسیم امیری است.
محمود مرهون، عضو هیئت خریداری آرشیف ملی گفت: «تومورهای بسیار سابقه، کتابهای مذهبی فوقالعاده استند که ما از اهل هنود و اهل سیک ما بسیار کتابهای خوب پیدا کردیم.»
در پنجاه سال گذشته برای نخسیتنبار امسال حکومت پس از اعلام یک فراخوان، پنجاه میلیون افغانی را چهارصد نسخه خطی خریداری کرد.
افسر رهبین، رییس آرشیف ملی بیان داشت: «قاچاق و خارج ساختن این آثار از محدوده جغرافیایی افغانستان یک جرم است.»
بهگفتۀ مقامهای حکومتی و نیز ناشران کتاب در کابل، ارزش گذاشته نشدن به نسخههای خطی در داخل کشور زمینه را برای بازار سیاه و قاچاق آن به بیرون از کشور فراهم ساخته است.