پس از فروپاشی رژیم شاهی در افغانستان، نظام جمهوری اسلامی کنونی در بیش از بیست سال اخیر، طولانی ترین نظام در کشور بوده است.
در این میان، حکومت افغانستان همواره بر حفظ این نظام در روند صلح تأکید ورزیده‌است.
اما نظام جمهوری چگونه نظامی است و حکومت‌های دو دهه اخیر، تا چه اندازه توانسته‌اند به ویژه‌گی‌های این نظام در کشور بپردازند؟
عایشه، عضو یک گروه هنری است که برای کودکان فعالیت دارد؛ دختری‌که خودش نقاش است، گیتار می‌نوازد و ورزش می‌کند.
عایشه می‌گوید این فرصت‌ها در سایۀ نظام جمهوری که از بیش از بیست سال بدینسو پا برجاست، برای او فراهم شده‌است: «حق آزادی و انتخاب را داریم که ما می‌توانیم چیزهایی را که می‌خواهیم در زنده‌گی ما انتخاب بکنیم و زمینه این را به ما مساعد ساخته‌اند که ما راحت بتوانیم که کار کنیم.»
از پنج‌ماه بدینسو، عایشه در نهادی کار می‌کند که یکی از هدف‌هایش بلندبردن سطح آگاهی کودکان و جوانان دختر و پسر در کشور است. راه‌اندازی یک برنامه کتاب‌خوانی در پیوند با صلح، در شماری از ولایت‌ها، از تازه‌ترین کارهای این نهاد بوده است.
عبدالمقیت آریان‌فر، رییس اجراییه موسسه هم‌یاری و توان‌مندسازی پیروزی گفت: «این تشویق را ایجاد بکنیم که این‌ها بیایند مطالعه بکنند و بدانند که در چی فرایندی قرار دارند و در این زمان وظیفه آنان چه است.»
افغانستان برای نخستین‌بار در سال ۱۳۵۲ هجری خورشیدی و پس از فروپاشی رژیم شاهی، نظام جمهوری را تجربه کرد؛ نظامی‌که در ساده‌ترین تعریف، آن را یک ساختار سیاسی و اداری از بهر تمثیل اراده مردم بر سرنوشت مردم می‌گویند.
هادی میران، آگاه امور جهانی بیان داشت: «یکی از پایه‌های استحکام جمهوریت، قانون‌مداری، تعهد مردم به قانون و تعهد نظام به قانون و همین‌طور ارایه خدمات متوازن مبتنی‌بر نیازهای مردم است.»
خدیجه الهام، نمایندۀ مردم کاپیسا در مجلس نماینده‌گان نیز اظهار داشت: «در طول بیست‌سال ما دستاوردهای بسیار چشم‌گیری داشتیم؛ در عرصه‌های مختلف، در بخش جوانان، در بخش خانم‌ها، در بخش حقوق بشر، در بخش قضات، در بخش‌های مختلف دستاوردها داشتیم.»
در بیش از شش‌ماه گذشته که بحث صلح میان حکومت افغانستان و طالبان داغ‌تر بوده، جانب حکومت بیشتر از هرچیزی، بر حفظ نظام جمهوری در این روند تأکید داشته است.
دواخان مینه‌پال، معاون سخن‌گوی رییس‌جمهور تصریح کرد: «به‌خاطر این‌که در جمهوریت همه مسایل به اراده مردم صورت می‌گیرند، این مهم است! حق انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن هم تنها در نظام جمهوری عملی می‌شود و ممکن است.»
از میان کشورهای اسلامی در جهان، در ۴۳ کشور، حکومت‌ها بربنیاد آرای مردم برگزیده می‌شوند. از این میان، ۴ کشور نظام جمهوری اسلامی دارند و ۳۹ کشور دیگر، نظام شان را جمهوری می‌خوانند.